24 jul Vrijheid in de praktijk: Blog 8: Jezelf ontmaskeren

Deze blog is onderdeel van een reeks verhalen die gaat over hoe je jouw vrijheid in de praktijk brengt. In mijn vorige blog schreef ik over Corona, de maatregelen en polarisatie. Ook over dat we vaak niet hebben geleerd hoe we met ‘onprettige’ gevoelens om kunnen gaan. We bewegen er vaak bij weg, proberen ze te onderdrukken of projecteren ze op onze omgeving. De emotie zet zich dan ergens vast in je lichaam en beïnvloedt direct jouw lichamelijke functioneren. Hieronder een paar voorbeelden. Bij een vecht- of vluchtrespons gaan jouw bloeddruk, hartslag en adrenaline direct omhoog. De werking van jouw immuunsysteem wordt minder. Bij mensen met angst nemen het bewustzijn, de eigen stem, het sociale gedrag en de werking van het immuunsysteem af. Onze emoties, ons lichaam, gedachten en gedrag zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

In mijn persoonlijke en professionele zoektocht ben ik erachter gekomen dat in onze onprettige gevoelens in het hier en nu vaak pijn uit het verleden zit verstopt. We bewegen er vaak onbewust van weg. Wanneer je steeds meer je aandacht naar binnen beweegt en je emoties doorvoelt, merk je op dat het weg bewegen van je gevoel verschillende reactiepatronen kent. In deze blog leg ik de nadruk op het ontstaan en de uitwerking van die verschillende maniertjes en gedrag. Tijdens ons opgroeien van ongeveer – 0 tot en met 10 jaar vormen we ons karakter. We lopen in interactie met onze opvoeders en directe omgeving verschillende ontwikkelingsstadia door. Deze menselijke ontwikkeling is gekoppeld aan vijf basisbehoeften: veiligheid, afstemming, ruimte, vrijheid en vitaliteit. Onze ouders hebben ons met de beste bedoelingen opgevoed, maar worstelden vaak bewust of onbewust met hun eigen problemen en onvermogen. Hierdoor zijn er verstoringen ontstaan op verschillende gebieden in onze ontwikkeling.

Naast de ontwikkeling die we in interactie met onze opvoeders doorlopen, zijn we als baby en kind bovendien afhankelijk van diezelfde opvoeders. Je kunt je misschien voorstellen dat een klein kind, dat afhankelijk is van zijn ouders, in eerste instantie veel stress ervaart bij het onvermogen en de problemen van zijn ouders. Deze stress creëert gevoelens als boosheid, irritatie of frustratie. Of zorgt voor paniek, angst of ongerustheid. En als de stress aanhoudt, kan het zelfs tot dissociatie, afwezigheid, depressie of machteloosheid leiden. Juist door die enorme afhankelijkheid hebben we een sterk overlevingsinstinct en aanpassingsvermogen. De pijn die het onvermogen van onze ouders veroorzaakt, wordt uiteindelijk onderdrukt door een samenspel van reactiepatronen. Dit samenspel wordt als vaste bedrading opgeslagen in onze hersenen en autonome zenuwstelsel. Ons overlevingsmechanisme.

Als volwassenen worden we onbewust geleid door de verstoringen uit het verleden. Bijvoorbeeld iemand heeft als kind onvoldoende vrijheid ervaren en durfde zich niet te uiten, omdat een ouder het kind telkens de mond snoerde. Dat deed toen pijn. Het kind heeft zich aangepast aan de situatie zoals ik hierboven heb uitgelegd. Dat wat we niet hebben kunnen ontwikkelen, blijven we tegenkomen in ons leven. Zo werkt ons systeem. Je ziet bijvoorbeeld vaak dat we een partner kiezen die op één van onze ouders lijkt. Of komen telkens weer in situaties terecht waarin we dezelfde ‘problemen’ tegenkomen. De geschiedenis herhaalt zich.

Als klein meisje heb ik vooral onvoldoende vrijheid gevoeld om te zijn wie ik was. Mijn gevoeligheid en kracht waren vaak lastig voor mijn ouders. Als automatische reactie maakte ik me vaak te klein. Behoeften en oordelen van anderen kon ik heel goed voelen. Als een kameleon paste ik me onbewust aan de behoefte van de ander aan. Dit ging vaak ten koste van mijn zichtbaarheid, energie en grenzen. Omdat thuis niet echt een thuis was, voelde ik meer afhankelijk van mijn omgeving. Ik durfde ook daar mezelf niet werkelijk te laten zien. Aardig gevonden worden door mijn omgeving was noodzakelijk. Dit ging vaak ten koste van mijn kwetsbaarheid en wederkerigheid. De diepere pijn van boosheid en angst door verwaarlozing en afwijzing kon ik nog niet voelen. Bovendien ontwikkelde ik onbewust maniertjes hoe ik extern wel bevestiging kreeg. Aandacht van jongens door het inzetten van mijn genotzuchtige prinses of de presteerder door hard te werken en later in mijn leven maar te blijven studeren. Met mijn persoonlijkheid ging ik de wijde wereld in met alle ervaringen van dien. Deze ervaringsverhalen kun je lezen in mijn levensverhaal, mijn zoektocht naar vrijheid. https://www.devrijekameleon.nl/wp-content/uploads/2018/12/De-Vrije-Kameleon-zoektocht-naar-vrijheid..pdf

Niemand is vrij van ontwikkeltrauma. We hebben het allemaal. Moest het kind als grote zus (omdat moeder het te zwaar had) voor alle kleine broertjes en zusjes zorgen, dan is het volwassen geworden kind waarschijnlijk heel erg zorgzaam. Een hele mooie kwaliteit. Ze kan veel dragen van anderen, maar kan zich schuldig voelen als zij voor zichzelf kiest. Dus doet ze dat vaak niet. Ze stelt geen grenzen en onderdrukt regelmatig haar gevoelens en houdt de energie binnen. Als ze deze automatische reactie telkens weer onbewust inzet, kunnen er lichamelijke klachten ontstaan. Het gaat nog veel dieper dan dat, want haar moeder heeft het niet voor niets zwaar. Als je terugkijkt in de geschiedenis van onze ouders en voorouders kom je vaak veel trauma en de effecten daarvan tegen. Bijvoorbeeld een vroeg overleden moeder of vader. De effecten daarvan op de alleenstaande ouder. De zoon die op de plek van de overleden vader kwam te staan waar alle aandacht naartoe ging. De hemel in werd geprezen. Later in zijn leven houdt hij die extra behoefte aan aandacht. Blijft erg gericht op zichzelf en vindt het ook lastig naar de ander uit te reiken. Of als je ouders jou vooral bevestigden in sporten en onvoldoende ruimte gaven je gevoelens te uiten, dan ben je waarschijnlijk heel sterk en sportief. Tegelijkertijd vind je het moeilijk jezelf te uiten en verberg je jouw gevoeligheid en kwetsbaarheid onder een groot sterk lijf.

Wat voor effect heeft dat op jouw kinderen? En wat hebben jouw ouders en voorouders meegemaakt waardoor zij zichzelf onbewust afsloten van hun gevoel? Ze zeggen dat tot wel zeven generaties terug de effecten van ontwikkeltrauma nog steeds in ons familie systeem voelbaar of zichtbaar zijn. Het kind dat meer stress ervaren heeft, is waarschijnlijk gevoeliger voor stress in de toekomst. De bandbreedte is smaller. Of iemand echt vastloopt, heeft met verschillende factoren te maken. Daar ga ik nu niet dieper op in.

Onze verschillende maniertjes vormen ons karakter gebaseerd op onder andere aanpassing aan onze omgeving. Boodschappen hoe het hoort en moet hebben we geïnternaliseerd naarmate we ouder worden. Ons werkelijke potentieel komt hiermee minder tot zijn recht. Onbewust zetten we delen van onszelf op de voorgrond en andere delen houden we verborgen. Hiermee creëren we onbewust onze eigen gevangenis. Hoe meer stress we ervaren, hoe meer we terugvallen op ons automatische samenspel van reactiepatronen.

In de huidige Corona tijd waarin onze menselijke basisbehoeften nog eens extra zwaar onder druk staan, waar we allemaal wel ergens een gevoeligheid hebben, is het niet zo gek dat mensen nog eens extra stress ervaren en meer in hun overleving schieten. Mensen in hun overleving zijn minder goed in staat stil te staan bij de gedachten en gevoelens van de ander. Dit creëert weer meer een actie – reactie dynamiek, polarisatie en onrust. Ze zijn ook minder verbonden met de eigen gevoelens en gedachten, waardoor ze gevoeliger zijn voor invloeden van buitenaf.

Zoals ik voor mezelf heb gedaan, maak ik soms ook met mijn klanten een karikatuur van herkenbare delen. Delen die zo groot zijn geworden dat ze er in vastlopen. Je kunt denken aan een terminator die maar doorgaat, weinig rust neemt, niet meer goed kan voelen en in een burn out is terecht gekomen. Of de boze heks die in een relatie heel erg kritisch is naar haar partner. Ze controleert veel en wijst gedrag af, maar eigenlijk wijst ze zichzelf af. De partner die zijn grenzen vanuit zijn opstandige kind probeert aan te geven en daar last van heeft. Een ander heeft weer een innerlijke slavendrijver. Gedachten die zich met alles bemoeien. Het moet altijd sneller en beter. Echt kunnen genieten of ontspannen is ver te zoeken. Het lichaam staat aan met als gevolg dat iemand steeds minder goed slaapt. Een moeder overste weet het altijd beter. Is heel snel in haar gedachten. Ze komt met allemaal to do lijstjes. In de samenwerking zorgt het ervoor dat de anderen steeds meer naar achteren gaan leunen. We hebben ook nog Bokito. Die wordt groot, koud en ijzig als iemand anders zijn of haar ruimte en vrijheid inneemt. En bijvoorbeeld Calimero die vaak denkt; ‘ik ben klein en jullie zijn groot en dat is niet eerlijk’. De clown die altijd zijn of haar best doet er een feestje van te maken. Of de vermijder die confrontaties uit de weg gaat. Veel van zich af laat glijden. Een kluizenaar die zich terugtrekt in zijn holletje. En dan hebben we nog de drama-queen, de rasoptimist, een pleaser, maar ook de zwartkijker of guru etc.

Herken je jezelf in één of meer van bovenstaande karikaturen? Of kun je er zelf één bedenken? Als je die van jezelf begint te ontdekken, is dat best confronterend. Met soms een beetje humor erbij wordt het ontmaskeren ook grappig en is acceptatie van jezelf dichterbij.

Gelukkig hebben we allemaal maskers. Als je durft te delen over jouw eigen gevangenis, jouw maniertjes, pijn en gevoelens die erbij vrijkomen, de verantwoordelijkheid niet meer bij de ander neerlegt of er geen verhaal meer van maakt, dan helpt jou dat bij het accepteren van jezelf. Je hoeft jezelf niet te veranderen. Alle maskers mogen er zijn. In het verleden hebben ze ons geholpen te overleven. Je accepteert jezelf zoals je bent. De leuke en minder leuke eigenschappen. Ook jouw schaduwkanten.

Mijn overleving om mijn gevoeligheid onzichtbaar te maken en de diepe angst voor afwijzing hebben me altijd weerhouden mijn gevoeligheid echt te laten zien en te uiten. Op het moment dat ik mijn gevoel werkelijk ben gaan doorvoelen, werden mijn maniertjes vanzelf minder strak. Er ontstond meer ruimte te zijn wie ik werkelijk ben. Echt niet zonder slag of stoot. Daar waar ik buiten mijn comfortzone stapte, ging alles aan en voelde ik veel onrust, negatieve gedachten en stemmetjes. Als ik het dan toch deed, voelde ik alle onrust verdwijnen en ontstond er juist kracht en rust.

Als we de aandacht wel naar binnen verplaatsen, kunnen we de tegenstellingen in onszelf helen en onszelf bevrijden van onze gevangenis. Je vertraagt, doorvoelt en merkt op. De samenwerking tussen jouw denken, voelen en lichaam herstelt zich. De stress die je ervaart en alles wat het activeert, weet je steeds beter zelf te reguleren. Jouw bandbreedte wordt hiermee vergroot. Je leert beter te luisteren naar wat je lichaam jou te vertellen heeft. Er ontstaat een innerlijke verbinding. Je reageert steeds minder automatisch. Er is minder afleiding. Je voelt, ziet en hoort meer. Jouw bewustzijn verruimt.

Sirpa van der Steen – Ilsink

Praktijk De Vrije Kameleon